پژوهش های تازه، سرآغاز تاریخ نقشه نگاری را به مکتب جغرافیای یونان باستان نسبت داده اند، در حالی که هم اکنون نمونه‌های قدیمی تری از نقشه های جغرافیایی مربوط به تمدن های کهن تری همچون چین، هند و ایران وجود دارند. از جمله نقشه های بسیار کهن، مربوط به دوره ی پارسیان هخامنشی است که در آن، پارسه گرد در مرکز جهان شناخته شده ی باستان ترسیم شده است و معرفی و بررسی آن در دست پژوهش می باشد.
افزون بر این، اکنون هیچ نقشه ای که تاریخ ترسیم آن مربوط به روزگار یونان باستان باشد، در دست نیست. البته این به آن معنا نیست که دانش جغرافیای یونانی نقشه نمی داشته است، بلکه منظور این است که از اصل آن نقشه ها، اکنون اثری در دست نیست و به سبب گزند روزگار، در فاصله ی زمانی درازی که سپری شده، سندی به دست ما نرسیده است.
"حسین مونس" دانشمند برجسته ی مسری و استاد دانشگاه قاهره، به روشنی مستند کرده است که امروز تقریبن هیچ نقشه ای از یونان کهن بر جای نمانده و آنچه با این عنوان موجود است، نمونه هایی هستند که از سده های ۱۵و ۱۶ میلادی به این سو و از سوی نقشه برداران اروپایی، اما به نام یونانی ها تهیه شده است.
- بنگرید به دو کتاب:
"مونس، حسین (۱۹۶۷) الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، مادرید: موسسه المطالعات الاسلامی"؛
"مونس، حسین (۱۹۸۶) تاریخ الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، قاهره: مکتبه مدبولی)".
واقعیت اینجاست که نقشه های نام برده، به دست نقشه کشانی همچون "جیاکومو گاستالدی" (۱۵۰۰- ۱۵۶۵ م)، "جرارد مرکاتور" (۱۵۱۲- ۱۵۹۴م)، "آبراهام اورتلیوس" (۱۵۲۷- ۱۵۹۸م)، "جان اسپید" (۱۵۲۲- ۱۶۲۹ م) و دیگران کشیده شده اند، با این ویژگی که داده ها و شکل نقشه ها، مبتنی بر داده های درج شده در متون کهن جغرافی دانان یونانی همچون "آناکسیماندر" ( ۶۱۰- ۵۴۶ پ.م)، "هکاتوس" ( ۵۰۹- ۴۷۲ پ.م)، "هرودوت" (۴۸۴-۴۲۵ پ.م) و مانند آنها ایجاد شده اند.
با این پیش گفتار کوتاه، اکنون می توان پرسش مورد نظر این نوشتار را مطرح کرد:
"که با استدلال بالا، کهن ترین نقشه ای که هم اکنون از سرزمین باستانی آذربایجان در دست است، کدام نقشه و متعلق به چه کسی است ؟"
منظور از نقشه ی آذربایجان، نقشه ای است که به طور مشخص به نمایش منطقه ی آذربایجان پرداخته باشد. به بیان امروزی، نقشه ای منطقه ای نه نقشه هایی که گستره ی وسیع تری را شامل شده اند. مانند نقشه های جهان نما یا آسیا و یا هتا نقشه های سرزمینمان ایران. تفاوت و اعتبار اصلی نقشه های منطقه ای، به دست دادن جزییاتی همانند اسامی شهرها و آبادی ها و نمایش دقیق تر عوارض طبیعی و ترسیم اطلاعات راه ها است که نقشه های جهان نما، نظر به رویکرد کلان نگریشان آنها را در بر نمی گیرند.
نخستین کسی که می دانیم جهان شناخته شده ی باستان را در قالب نقشه های منطقه ای گوناگون ترسیم کرده، "کلادیوس بتلمیوس" (سده ی یکم و دوم میلادی)، برجسته ترین کیهان شناس و جغرافی دان جهان در یونان باستان است. او آسیا را در ۱۲ نقشه ی منطقه ای و همراه با به دست دادن جزییاتی که تا آن زمان بی سابقه بود، رسم کرد.
هر نقشه را تابلو نام گزاشت و آذربایجان در سه تابلو نمود یافته است. در تابلوی پنجم، بر خلاف تابلوهای چارم و سوم که بخش هایی از آذربایجان دیده می شوند، همه ی منطقه ی آذربایجان کشیده شده است و این نخستین نقشه ی منطقه ای از منطقه ی مورد نظر ما است. اما، به دنبال استدلالی که در بالا رفت، باید دانست که کهن ترین نقشه های بتلمیوس که تاکنون یافت شده اند، نه متعلق به او، بلکه بازترسیمی بر اساس داده های کتاب جغرافیایی بتلمیوسند که دیرینگی آنها از سده ی ۷ فرار مهی / ۱۳ میلادی، قدیمی تر نیستند؛ در حالی که نقشۀه ی مورد معرفی این پژوهش، متعلق به سده ی ۴ فرار مهی / ۱۰ میلادی می باشد،َ یعنی حدود سیصد سال کهن تر است !!
در نتیجه، این نقشه کهن ترین نقشه ی منطقه ای آذربایجان است که تاکنون یافت شده است و تا این زمان در جهان ناشناخته مانده و اینک برای نخستین بار است که معرفی می شود.
افزون بر این، اکنون هیچ نقشه ای که تاریخ ترسیم آن مربوط به روزگار یونان باستان باشد، در دست نیست. البته این به آن معنا نیست که دانش جغرافیای یونانی نقشه نمی داشته است، بلکه منظور این است که از اصل آن نقشه ها، اکنون اثری در دست نیست و به سبب گزند روزگار، در فاصله ی زمانی درازی که سپری شده، سندی به دست ما نرسیده است.
"حسین مونس" دانشمند برجسته ی مسری و استاد دانشگاه قاهره، به روشنی مستند کرده است که امروز تقریبن هیچ نقشه ای از یونان کهن بر جای نمانده و آنچه با این عنوان موجود است، نمونه هایی هستند که از سده های ۱۵و ۱۶ میلادی به این سو و از سوی نقشه برداران اروپایی، اما به نام یونانی ها تهیه شده است.
- بنگرید به دو کتاب:
"مونس، حسین (۱۹۶۷) الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، مادرید: موسسه المطالعات الاسلامی"؛
"مونس، حسین (۱۹۸۶) تاریخ الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، قاهره: مکتبه مدبولی)".
واقعیت اینجاست که نقشه های نام برده، به دست نقشه کشانی همچون "جیاکومو گاستالدی" (۱۵۰۰- ۱۵۶۵ م)، "جرارد مرکاتور" (۱۵۱۲- ۱۵۹۴م)، "آبراهام اورتلیوس" (۱۵۲۷- ۱۵۹۸م)، "جان اسپید" (۱۵۲۲- ۱۶۲۹ م) و دیگران کشیده شده اند، با این ویژگی که داده ها و شکل نقشه ها، مبتنی بر داده های درج شده در متون کهن جغرافی دانان یونانی همچون "آناکسیماندر" ( ۶۱۰- ۵۴۶ پ.م)، "هکاتوس" ( ۵۰۹- ۴۷۲ پ.م)، "هرودوت" (۴۸۴-۴۲۵ پ.م) و مانند آنها ایجاد شده اند.
با این پیش گفتار کوتاه، اکنون می توان پرسش مورد نظر این نوشتار را مطرح کرد:
"که با استدلال بالا، کهن ترین نقشه ای که هم اکنون از سرزمین باستانی آذربایجان در دست است، کدام نقشه و متعلق به چه کسی است ؟"
منظور از نقشه ی آذربایجان، نقشه ای است که به طور مشخص به نمایش منطقه ی آذربایجان پرداخته باشد. به بیان امروزی، نقشه ای منطقه ای نه نقشه هایی که گستره ی وسیع تری را شامل شده اند. مانند نقشه های جهان نما یا آسیا و یا هتا نقشه های سرزمینمان ایران. تفاوت و اعتبار اصلی نقشه های منطقه ای، به دست دادن جزییاتی همانند اسامی شهرها و آبادی ها و نمایش دقیق تر عوارض طبیعی و ترسیم اطلاعات راه ها است که نقشه های جهان نما، نظر به رویکرد کلان نگریشان آنها را در بر نمی گیرند.
نخستین کسی که می دانیم جهان شناخته شده ی باستان را در قالب نقشه های منطقه ای گوناگون ترسیم کرده، "کلادیوس بتلمیوس" (سده ی یکم و دوم میلادی)، برجسته ترین کیهان شناس و جغرافی دان جهان در یونان باستان است. او آسیا را در ۱۲ نقشه ی منطقه ای و همراه با به دست دادن جزییاتی که تا آن زمان بی سابقه بود، رسم کرد.
هر نقشه را تابلو نام گزاشت و آذربایجان در سه تابلو نمود یافته است. در تابلوی پنجم، بر خلاف تابلوهای چارم و سوم که بخش هایی از آذربایجان دیده می شوند، همه ی منطقه ی آذربایجان کشیده شده است و این نخستین نقشه ی منطقه ای از منطقه ی مورد نظر ما است. اما، به دنبال استدلالی که در بالا رفت، باید دانست که کهن ترین نقشه های بتلمیوس که تاکنون یافت شده اند، نه متعلق به او، بلکه بازترسیمی بر اساس داده های کتاب جغرافیایی بتلمیوسند که دیرینگی آنها از سده ی ۷ فرار مهی / ۱۳ میلادی، قدیمی تر نیستند؛ در حالی که نقشۀه ی مورد معرفی این پژوهش، متعلق به سده ی ۴ فرار مهی / ۱۰ میلادی می باشد،َ یعنی حدود سیصد سال کهن تر است !!
در نتیجه، این نقشه کهن ترین نقشه ی منطقه ای آذربایجان است که تاکنون یافت شده است و تا این زمان در جهان ناشناخته مانده و اینک برای نخستین بار است که معرفی می شود.
نظرات