کول فرح چیست؟

کول فرح؛ یادگار تمدن زاگرس‏نشینان

آیاپیر نام پیشین شهر ایذه کنونی واقع در شمال شرق استان خوزستان است. در هفت کیلومتری جاده ایذه-شهرکرد و اصفهان، دره جالبی قرار دارد که حدود هزاره نخست پیش از میلاد مسیح، زیستگاه اقوامی از شهروندان دولت ایلامیان بوده است. این جا كول فره یا کول فرح نام دارد با شش سنگ‏نوشته و نقش برجسته منحصر به فرد و تعدادی خانه ویران شده از عهد باستان. ایلامیان۶۴۰ - ۳۲۰۰ پیش از میلاد در بخش بزرگی از ایران کنونی شامل استان‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، کرمان، لرستان و کردستان فرمانروایی داشتند.

 

 

شاهزاده «هانی» حاكم ایالت «آیاپیر» و گروهی از نوازندگان و کاهنان که چند قربانی را به سوی معبد همراهی می‏کنند.

هوای ابری و بارش باران در روز دیدار ما از یک طرف و حرفه‏ای نبودن عکاسی من باعث گردید، عکس نقش‏برجسته‏ها آن چنان که باید گویا نباشند. با این وجود می‏توان به راحتی تشخیص داد نفر سمت راست نوازنده چنگ، نفر وسطی خواننده و نفر سمت چپ دایره‏نواز است.

این کلاه نمدی، شباهت زیادی به کلاه امروزین لرتباران ساکن در استان کهکیلویه و بویراحمد و همچنین استان لرستان کنونی دارد.

 

دور تا دور این نقش‏برجسته سنگی بیش از 400 نفر در حال نیایش دیده می‌شوند. در سمت راست نیز می‏توان خودروی لیموزین حضرت پادشاه را دید!

 

ستون در گویش لری سِتین خوانده می‏شود و آلبوم «ستین اشکسته» با صدای ایرج رحمان‏پور شاید اشاره به این ستون‏های شکسته داشته باشد. البته ستین به معنی عزیز و دلدار و دلبر نیز کاربرد دارد. هر چه هست، بسیار کهن می‏نمایند ولی این که آیا چنین خانه‏هایی دقیقاً در همان دوره ایلامیان ساخته شده‏اند، خارج از دانش من است.

 

بزرگ‏ترین سالن کنسرت جهان

آثار باستانی برای اهل موسیقی، بی‏گمان از نقطه نظر هنر موسیقی، جذابیت بیشتری دارند. به همین دلیل دیدن نقش برجسته نوازندگان در گوشه‏ای از این دره باستانی، شوق فراوانی برای دیدن سایر بخش‏ها پدید آورد. از جمله وقتی در میان دره با دوستان گپ می‏زدیم، متوجه شدیم، بازتاب صدای ما خیلی بیشتر از حالتی است که پشت یک دستگاه تقویت کننده صدا باشیم. دوست خوب بختیاری‏ام حافظ موسوی با نام هنری کوهیار بختیاری می‏گفت یک بار با دو نوازنده کرنا و دهل در این مکان تجربه منحصر به فردی را پشت سر گذاشته است.

 

شاید عنوان بزرگ‏ترین سالن کنسرت جهان با توجه به مکان‏های مشهوری چون دروازه طلایی لندنGolden gate اغراق آمیز به نظر برسد ولی حضور فیزیکی در این دره باستانی، همه بدگمانی‏ها را به باد می‏سپارد. تصور کنید دز زمینی به اندازه نیم زمین فوتبال و کمی هم بیشتر، یک کنسرت موسیقی بدون هر گونه دستگاه صدابرداری برگزار کنیم. آن هم تنها به امید بازتاب دل‏انگیز صداها از سه کوه مشرف بر منطقه. گویا در گذشته، شکل نعل اسبی کوه‏های این دره، علاوه بر بازتاب زیبای همه صداها، عملاً چون دژی نفوذ ناپذیر در برابر دشمان ایفای نقش می‏کرده است. دره کول فرح فقط یک راه به سوی دشت و جاده فعلی ایذه-شهرکرد دارد. تصور نمی‏کنم نظیر آن را در جای دیگری به این بزرگی بتوان جست. شاید نیاکان ما در آن زمان حساب خیلی چیزها از جمله امنیت و مسئله آکوستیک منطقه را کردند و با زندگی طولانی مدت خویش در آن، چنین نقش‏های زیبایی را به یادگار نهادند.