بس که این ملت خر است

 (  سلماس  ) 

نام «سلماس» به باور برخی از پژوهش‌گران، از نام «سلم» که یکی از پسران فریدون‌شاه پیشدادی بود، گرفته شده است.

- نام «سلماس» به باور برخی از پژوهش‌گران، از نام «سلم» که یکی از 

بر پایه‌ی یافته‌های باستان‌شناسان از تپه‌ی «بیان»، پیشینه‌ی سلماس به دوران مادها می‌رسد. گفتنی است نام این دیار در زمان هخامنشیان «زاروند» بوده است.

زلزله‌ی سال ۱۳۰۹ خورشیدی این شهر را که آن زمان «دیلمَقان» نام داشت، با خاک یکسان کرد، اما چندی بعد شهری به نام «شاپور» با معیارهای شهرسازی نوین بر ویرانه‌های شهر قدیمی ساخته شد که پس از انقلاب سلماس نام گرفت.

سلماس از پیش‌گامان جنبش مشروطیت ایران بود. این شهر خاستگاه مشروطه‌خواهان برجسته‌ای چون شهید میرزا جعفر سلماسی (جان‌باخته‌ی مشروطه‌ی ایران، بنیان‌گذار مدرسه و چاپخانه در سلماس)، حاجی پیش‌نماز سلماسی (از علمای مشروطه‌خواه)، اسدالله احمدزاه‌دهقان (از نویسندگان مشروطه‌خواه)، میرزا محمود غنی‌زاده (از روزنامه‌نگاران مشروطه‌خواه)، میرزا رسول صدقیانی (از رهبران انجمن غیبی مشروطه‌خواهان)، حیدر عمواغلی (نخستین مهندس برق ایران و از مبارزان مشروطه‌خواه) و … است.

گفتنی است مردمان سلماس در کنار زبان ملی – پارسی- به ترکی آذربایجانی، کردی، آشوری و ارمنی سخن می‌گویند.

سنگ‌نگاره‌ی خان تختی

در سنگ‌نگاره‌ی خان تختی در کوه «پیرچاووش» دو نفر سوار بر اسب دیده می‌شوند. اولی که کلاهی تاج‌دار بر سر دارد، احتمالاً «اردشیر» پادشاه بزرگ ساسانی و دیگری «شاپور اول» است. دو فرد پیاده نیز دیده می‌شوند که آنان نیز احتمالاً پادشاه ارمنستان و وزیر او هستند. در این سنگ‌نگاره، اردشیر حلقه‌ای را به نشانه‌ی قدرت‌دادن به پادشاه محلی ارمنستان می‌دهد.

دژ کوه پیر چاووش

بر بلندای کوه پیرچاووش، دژی به چشم می‌خورد که سازندگانش با تراشیدن کوه، پله‌هایی برای آمد و شد به دژ ساخته‌اند. در درون دژ چندین اتاق برای گردآوری آب که با آهک عایق‌بندی شده‌ است، به چشم می‌خورد. بنا به گفته‌ی باستان‌شناسان این دژ در هزاره‌ی نخست پیش از میلاد و دوران اسلامی مورد استفاده بوده است.

از دیگر دژهای سلماس می‌توان به چهریق اشاره کرد.

تپه‌ی اهرنجان

با توجه به آن‌چه که در تپه‌ی‌ اهرنجان به دست آمده است، دیرینگی آن را می‌توان تا دوره‌ی نوسنگی تصور کرد. از این تپه، ابزار ساخته‌شده از استخوان‌های حیوانات، تیغه‌های ابسیدین، سنگ ساب، هاون سنگی، سردوک‌های گوناگون، سفال‌های منقش به عناصر هندسی و … یافت شده است.

تپه‌ی هفتوان

تپه‌ی هفتوان از هزاره‌ی دوم پیش از میلاد تا دوران ساسانیان، هشت دوره فرهنگی (ساسانی، هخامنشی، اورارتو، دوره‌ی آهن، هزاره‌ی دوم، سوم و چهارم پیش از میلاد) را در بر می‌گیرد و دارای آثاری به‌جای‌مانده از سنگ و خشت خام و سفال‌های نقش‌دار است.

گوردخمه‌ی هُدَر

گوردخمه‌ی هدر در روستایی به همین نام در کوه‌های «شوریک» قرار دارد. این گور، دارای دو دخمه به نام‌های «دخمه دختر» و «دختر پسر» است. دخمه دختر با سقفی گنبدی‌شکل در فرورفتگی کوه، جای گرفته است و فضای آن به سه اتاق منتهی می‌شود که گویا محل گذاشتن مردگان بوده است. دخمه پسر نیز که پایین‌تر از دخمه دختر است، فضایی دارد که دور تا دور آن سکوهایی دیده می‌شود که گویا جایگاه ابزارهای گوردخمه بوده است.

کلیسای مارگیورْگیس

کلیسای مارگیورگیس در روستای خسروآباد سلماس قرار دارد.

بومیان منطقه بر این باورند که نام خسروآباد، برگرفته از نام خسرو پرویز، پادشاه ساسانی، است. آنان هم‌چنین بر این عقیده‌اند که پیشینه‌ی مارگیورگیس به دوران ساسانیان می‌رسد و صلیب مقدس حضرت مسیح، توسط خسرو پرویز از اورشلیم به ایران آورده و مدتی در این کلیسا نگه‌داری شد تا این‌که در زمان پادشاهی «پوران‌دخت» این صلیب هنگام برقراری صلح میان ایران و روم، به دربار روم اهدا شد.

به گفته‌ی دکتر رونالد توماس‌زاده، پژوهش‌گر تاریخ آشوریان، «این کلیسا در سال ۱۸۴۵ میلادی بازسازی شده است و پس از آن پیروان این کلیسا، پیرو کلیسای کاتولیک کلدانی شده‌اند.»

مارگیورگیس، از سنگ‌های آذرین تراش‌دار و ملاط آهک و ماسه ساخته شده است. دو لوحه به زبان سُریانی کلاسیک، یکی در بیرون در غربی و دیگری در دیوار جنوبی دیده می‌شود.

گفتنی است نام مارگیورگیس برگرفته از نام اسقف این کلیسا در سده‌‌ی شانزدهم است. برخی این کلیسا را وانگ می‌نامند که نادرست است؛ چراکه وانگ نامی ارمنی و به معنی کلیساست، در حالی که این کلیسا نه ارمنی، بلکه آشوری است.

کلیسای هفتوان

کلیسای هفتوان در روستایی به همین نام قرار دارد. پیشینه‌ی این کلیسای ارمنی که پس از زلزله سال ۱۹۳۰ میلادی بازسازی شده است، به سده‌ی هشتم تا یازدهم میلادی می‌رسد.

این کلیسا بر روی چهار ستون سنگی و از سنگ‌های آذرین تراش‌دار ساخته شده است. در حیاط این کلیسا نیز سنگ قبرهایی به زبان ارمنی و با نقوش مذهبی دیده می‌شود.

از دیگر کلیساهای سلماس می‌توان به سرنیق، سور، پکاچیک، درشک، گلزان، آخته خان، ملحم، قزلجه و مارقوریاقوس اشاره کرد.

گورستان پکاچیک

گورستان پکاچیک در روستایی به همین نام قرار دارد. پیشینه‌ی این گورستان به سده‌ی هفتم و هشتم هجری می‌رسد. بر روی سنگ گورها، طرح‌های چلیپا (صلیب)، گردون خورشید، نوشته‌هایی به زبان ارمنی و … به چشم می‌خورد. گفتنی است در کنار این گورستان، کلیسای مخروبه‌ای دیده می‌شود.

از دیگر گورستا‌ن‌های ارمنی سلماس می‌توان به وردان، سر نق، آخته خانه، مهلم و خسروآباد اشاره کرد.

http://iranshahr.org  / مسعود لقمان